Jacques Brel, người nghệ-sĩ đầy nhạy cảm (2) : Flamand bất đắc dĩ

Vấn đề của Jacques Brel đối với tiếng Flamand và người Flamand thật là mâu-thuẫn và phức-tạp.
Nhưng trước hết chúng ta hãy để Wikipedia nhắc lại vài giòng về nước Bỉ, quê hương của Jacques Brel. 

Bỉ, quốc danh hiện tại là Vương quốc Bỉ  là một quốc-gia ở Tây Âu, có diện tích 30.528km2 và dân số khoảng 10.7 triệu người.

Là biên giới văn hoá giữa châu Âu German và châu Âu Latinh, Bỉ là ngôi nhà của hai nhóm ngôn ngữ chính, những người Flamand (với 59% dân số ), giáp danh với Hà Lan và nói tiếng Hà Lan, và những người Wallon (với 41% dân số), giáp danh Pháp và nói tiếng Pháp. Ngoài ra, còn có một nhóm nhỏ nói tiếng Đức. Vùng thủ-đô Bruxelles có hai ngôn ngữ chính thức, là vùng chủ yếu nói tiếng Pháp.
Sự đa dạng ngôn ngữ của Bỉ và những cuộc xung đột chính trị và văn hoá liên quan tới nó được phản ánh trong lịch-sử chính-trị và một hệ-thống chính-phủ phức tạp.

Jacques Brel, người Flamand bất đắc dĩ

Xuất-thân từ một gia-đình bên nội Flamand bảo-thủ nói tiếng Pháp và một người mẹ gốc Bruxelles, ông tự xác-định mình là một ca sĩ Flamand nói tiếng Pháp hoặc là người Bruxelles gốc Flamand.
Ông tự nhận mình là Flamand, yêu quê-hương (vùng Flandre) của mình nhưng lại ghét ngôn-ngữ Flamand và dân chúng Flamand. Tại sao ?

Hình như mọi chuyện đã bắt đầu năm 1959 khi ông xuất-bản bài nhạc Les Flamandes (xin mời xem lại số trước), trong đó ông đả kích giáo-hội Bỉ mà ông xem như một số quy-ước và truyền-thống đạo đức giả và mê đạo, nhưng kết quả là người Flamand chỉ cảm nhận được là một sự nhạo báng và phản ứng mạnh. Sự hiểu lầm bắt đầu từ đây.

Trong Marieke (1961), ông viết một bản tình ca thật dễ thương mà nhân vật nữ là một người Flamand, Marieke, dưới những khung trời Flamand (Bruges, Gand) và thêm vào đó, điệp khúc lại hoàn toàn tiềng Flamand :

   Ôi Marieke, Marieke, tôi yêu em vô vàn,
   Bên những tháp ở Bruges, ở Gand,
   Ôi Marieke, Marieke, đã lâu rồi,
   Bên những tháp ở Bruges, ở Gand,
(phỏng dịch từ tiếng Pháp)

   Thiếu tình yêu êm ấm
   Trời nổi gió, cơn gió ngu ngốc
   Thiếu tình yêu êm ấm
   Đại dương khóc, đại dương xám

   Thiếu tình yêu êm ấm
   Ánh sáng quặn đau, ánh sáng u tối
   Vá cát phủ sạch quê hương tôi
   Miền đất bằng của tôi, miền Flandre của tôi…
(phỏng dịch từ tiếng Hà Lan)

(Marieke https://www.youtube.com/watch?v=wfGDpzL9H7Y )

Bài này, ông cũng đã hát nguyên bài tiếng Flamand nhưng cộng-đồng Flamand vẫn không tỏ lòng khoan dung mà lại còn chê giọng Flamand của ông gần giọng Hà Lan hơn.


Năm sau, ông viết một tuyệt-phẩm để ca ngợi quê-hương ông: Miền đất bằng (Le plat pays)
https://www.youtube.com/watch?v=-5-N4Dbok34

Xin mời đọc nguyên bản tiếng Pháp và tiếng Việt :

http://phu-tran.blogspot.com/2014/11/le-plat-pays-mien-at-bang.html




Nhưng dân chúng Flamand cũng vẫn không mủi lòng trước tấm lòng của Jacques Brel đối với miền Flandre đó.

Hố sâu giữa đôi bên mỗi ngày mỗi trầm trọng cho đến năm 1967, Brel lại đổ dầu vào lửa với bài La la la :
... Khi tôi già...
Tôi sẽ sống ở một nước Bỉ nào đó
Mà người ta sẽ chửi rủa tôi thậm tệ như hôm nay
Khi tôi sẽ hát "Cộng Hòa muôn năm"
"Công dân Bỉ muôn năm"
"Mặc xác" đám Flamingants (*)

(*) : Flamingant là một từ xấu nghĩa để chỉ những người Flamand "cực đoan" muốn bảo vệ văn hóa Flamand và chống lại ảnh hưởng tiếng Pháp bên Bỉ.

Như vẫn chưa hết nguôi, mười năm sau khi ông đã ngưng hát, ông còn trút hết hận thù trong một bài hát viết ở đảo Marquises, nơi ông đã về ở ẩn. Bài tựa đề "Những người F.", với phụ đề " Những người Flamingants, nhạc hài hước" :
   Mấy ông Flamingants ơi,
   Tôi có đôi lời muốn nói
   Bấy lâu nay, mấy ông đã làm tôi sôi máu...
   ... Mấy ông Flamingants ơi,
   Tôi (chửi thề) mấy ông đó...
   ... Mấy ông đã làm nhơ nhuốc xứ Flandre
   Nhưng xứ Flandre xét xử mấy ông...
   ... Và tôi cấm mấy ông
   Bắt buộc đàn con vô tội của tôi
   Phải sủa tiếng Flamand...
   ... Tôi tên là Jacques Brel
   và tôi khẳng định lập trường.

Không còn gì để nói nữa. "Tình nghĩa đôi ta chỉ thế thôi."

Jacques Brel: Tôi là ai?
"Tôi là người gốc Flandre." Có nghĩa là ông xuất thân từ một gia đình ở miền Flandre nhưng ông không nhận mình là người Flamand, và dù cho đôi khi ông nói ông là người gốc Flamand, ông vẫn chưa nhận mình là người Flamand.
Mâu thuẫn hơn nữa, đôi khi ông lại nói vớt vát: "Tôi cảm thấy mình Flamand hơn là Bỉ. Vả lại, Bỉ chỉ là một quan-niệm địa-lý." Nhưng có lẽ ông nhầm lẫn Flamand (người xứ Flandre) với Flamingant (người Flamand quá khích), cũng như có người nhầm lẫn người Hồi giáo và kẻ khủng bố (?)

Điều chắc chắn là ông thậm ghét tiếng Flamand. 
"Tiếng Flamand không phải là một ngôn-ngữ mà là một cơn sổ mũi." Ông nói.
Ông cũng đã không muốn cho con gái ông học ngôn-ngữ này.
Hay là trong thâm tâm ông, ông đã trách phụ thân ông là người Flamand mà lại nói tiếng Pháp? Trở về nguyên thuỷ, cha ông, Romain Brel, sinh ra ở Zandvoorde, một ngôi làng gần ranh giới Pháp và chú ruột ông, Hilaire Brel, là trưởng làng và cũng nổi tiếng là thiên-Pháp. Gia đình, họ hàng Brel từ bao năm đã ghét tiếng Flamand rồi.
Sự mâu thuẫn này của ông có lẽ là "cha truyền, con nối" chăng?

Là người Flamand thiên-Pháp không có nghĩa ông thiên-Wallon. Năm 1963. ông viết một bài hát tựa đề Trời tuyết ở Liège (Liège là một thành phố Wallon), một bài mà ông muốn tương đương với bài Miền đất bằng nhưng kết quả thật nhạt nhẽo, vô vị.
Ông không cảm thấy mình Flamand hay Wallon. Hay là đây là một đặc trưng của người vùng Bruxelles? Nhưng với bài Những viên kẹo (Les bonbons), 
https://www.youtube.com/watch?v=LWPl5hDjhoo
cách trình diễn ông lại chế giễu cái giọng Bruxelles. 

Không phải Flamand, không phải Wallon, cũng không phải là Bruxelles, vậy ông có phải người Bỉ không? Ông có hãnh diễn là người Bỉ không? Hay là ông xấu hổ?
Tại sao có những mâu-thuẫn này? Tại sao có loại "Yêu-Ghét" này đối với nguồn gốc này?
(Trong số sau, chúng ta sẽ bàn về liên-hệ "Yêu-Ghét" của ông đối với đàn bà).

Xét cho cùng, có lẽ ông thật tình yêu nguồn gốc Flamand của ông. Ông chỉ khao khát được người "đồng hương" công nhận ông nhưng từ hiểu lầm này sang hiểu lầm nọ, ông chỉ có được kết quả trái ngược.
Có lẽ ông mặc cảm ông không sinh sống trên đất Flandre, ông không nói rành tiếng Flamand và khi ông hát thì giọng ông gần Hà Lan hơn là Flamand. 
Có lẽ ông hận ông cha đã từ bỏ cội nguồn mình cũng như ông tự trách mình không hẳn là người Flamand (?)
Có lẽ...

Dầu sao đi nữa, bài Miền đất bằng đã được dân chúng Bỉ bầu là "Bài nhạc của thế kỷ", như một điểm tập-hợp của người Bỉ và năm 2005, ông cũng đã được bầu là "Vĩ nhân Bỉ bậc nhất" bởi khán-giả đài RTBF (Đài Phát thanh và Truyền hình Bỉ Pháp-ngữ).
Đến bây giờ, theo hiểu biết của tôi, dân chúng Flamand vẫn còn hận (giận?) Jacques Brel nhưng cũng có một số phải công nhận thiên tài của ông và hãnh diện ông là người Bỉ. 
Liên-hệ đó quả là "Yêu-Ghét".

Cá-nhân tôi đã sống 5 năm ở Liège và 3 năm ở Lille (thuộc miền Flandre Pháp) và vâng, bầu trời ảm đạm, những cơn gió bấc, miền đất bằng, tất cả những điều đó là những khung cảnh, những cảm-nhận mà tôi có thể hiểu, mà tôi có thể yêu, mà tôi đã yêu. 
Như tôi yêu Jacques Brel.

Yên Hà, tháng 11, 2014

Xin đón đọc trong số sau: Jacques Brel và đàn bà