ARTSHARE : Nói chuyện Chuột một Tý

Theo “thông-lệ”, cứ Tết đến, mình lại tìm hiểu thêm một chút về 12 con Giáp trong Tử-Vi Á Đông. Năm nay, 2020, là năm Canh Tý, chúng ta bàn chuyện chuột nhé?

1. Theo Tử-vi
Truyền-thuyết về Ngọc Hoàng quyết-định thứ-tự 12 con giáp như thế nào thì ai cũng biết rồi nhưng lại có giả-thuyết khác. Vào giờ Tý khoảng từ 23 giờ khuya đến 02 giờ sáng là giờ chuột hoạt động rất mạnh, đi cắn phá và kiếm ăn. Lồng trong thời điểm yên tịnh đó, những người thân hoặc con cái trong gia đình đang yên giấc ngủ, nhiều cặp vợ chồng thức dậy, khều nhau cùng diễn trò “trùm mền múa lân” nên phụ nữ thường hay cấn thai vào giờ Tý. Do đó mới có sự phát sinh ra nhân loại lan tràn trên trái đất. Vì vậy chuột được coi là con vật làm chuẩn đứng đầu 12 con giáp (nhưng chỉ là giả-thuyết thôi nhé).

Người ta thường tin là ai sinh năm nào thì chịu ảnh hưởng của con vật mang tên năm đó.
Riêng năm con chuột, người ta tin đẻ con trai rất tốt vì thấy có nhiều người đàn ông làm lớn sinh trong năm Tý. Thí dụ cụ thể nhất là cố Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu sinh vào giờ Tý, ngày Tý, tháng Tý, năm Tý.

Khả năng lãnh đạo là bản tính của những ai cầm tinh con Chuột. Do là cung mệnh đầu tiên trong 12 cung nên người tuổi Tý luôn muốn mình đứng đầu trong mọi cuộc chơi, là người tiên phong trong mọi hoạt động, và là người ra lệnh ở mọi nơi. Với bản tính hiếu động và tò mò, họ luôn suy nghĩ không ngừng, sống thiên về hoạt động trí óc. Chuột luôn muốn đương đầu với thử thách vì họ thiên bẩm muốn trải nghiệm phiêu lưu mạo hiểm
Thông minh, lanh lợi, và sống theo cảm tính là những gì ta thường thấy ở những người thuộc cung mệnh này.

Người tuổi Tý có một sức hấp dẫn lạ lùng, được mọi người yêu mến, hiểu biết hệt như chú chuột Mickey do Disney sáng tạo ra.

Người tuổi Tý dễ gần, cần cù, sinh hoạt tiết kiệm. Bề ngoài, người tuổi Tý có thể tỏ vẻ trầm lắng ít lời, nghiêm túc, nhưng trên thực tế không phải thế. Thực ra, anh ta rất dễ bị kích động, song có khả năng kiềm chế bản thân. Điểm này chính là nguyên nhân tại sao anh ta được đánh giá cao và có nhiều bạn bè.

2. Các loài chuột
Siêu họ Chuột (tên khoa học Muroidea) là một siêu họ lớn trong bộ Gặm nhấm, bao gồm 6 họ, 19 phân họ, chừng 280 chi và ít nhất 1300 loài.
Ở Việt Nam có nhiều loại chuột nhưng đại khái có mấy loại sau đây:
- Chuột cống là loại chuột to, có con nặng từ nửa ký tới một ký. Gọi nó là chuột cống có lẽ vì nó chuyên sống ở các cống rãnh trong thành-phố. Ở miền quê thì chúng sống ở trong hang. Chuột cống có hai loại, loại cống gà và cống nhum. Cống gà sống quanh quẩn trong vườn nhà gần chuồng gà, chuồng heo. Cống nhum (còn gọi là chuột đồng) sống ở đồng, ăn cây, củ, cua ốc.

- Chuột nhắt và chuột chù : chúng sống quanh quẩn trong nhà với người. Chuột nhắt hoạt động phần trên cao, chuột chù (còn gọi là chuột xạ) sống ở phần thấp dưới đất. Chuột chù tuy hôi hám nhưng không phá hại. Còn chuột nhắt thì khỏi chê, chúng phá hại đến tận cùng, đục khoét tủ bàn, cắn phá quần áo, sách vở không chừa một thứ gì. Biệt tài của chúng là chạy rất nhanh trên xà nhà nên mèo bắt được nó cũng rất kh

Còn có chuột vòng và chuột bạch nuôi làm cảnh trong nhà.

Và còn có nhiều loại chuột khác.

3. Chuột trong ẩm-thực

Thịt chuột (chuột đồng / chuột cống nhum) là món đặc sản của người dân miền Tây Việt Nam. Ai về miệt dưới, hướng Rạch Giá, Long Xuyên Châu Đốc, đi qua hai đầu cầu bắc, bến phà Vàm Cống, đều nhìn thấy những quán cơm bán thịt đồng quê, nơi đây có những quán bán thịt chuột đã lột da, được xếp trong những cái khay, hoặc xiên thành từng vỉ, treo lủng lẳng trước quán để cho khách lựa chọn. Khách chỉ cần mua về, chặt thịt ra từng mảnh, ướp gia vị, nướng rôti hay kho sả ớt, ăn cũng rất thú vị.
Nghe nói, nhậu thịt chuột 7 món, có : Chuột luộc ướp lá chanh, Chuột xào, Chuột chiên dòn, Thịt Chuột nấu đông, Thịt Chuột giả cầy, Thịt Chuột xào chua ngọt, Thịt Chuột sốt cà chua.
(Tôi chỉ biết ghi chép lại thôi chứ tôi chưa hề thử, mà chắc cũng chả dám?)

4. Chuột trong văn hoá thế-giới

Nói chung thì ít có những nền văn-hoá “suy tôn” chuột, một loài vật gây hại nhiều hơn là đem lợi cho loài người. Phải nhớ là loài chuột đã gây nhiều trận dịch bệnh kinh hoàng với tỉ lệ tử vong rất cao trong lịch sử nhân loại, như là trận Đại dịch hạch (1665 ở Anh với 60.000 người chết) và Cái chết Đen (giữa thế kỷ 14, giết chết khoảng 1/3 dân số châu Âu tức là 25 triệu người). Nhưng không phải chỉ thế.

Bên Pháp, La Fontaine đã dùng chuột làm đối-tượng trong 16 bài ngụ-ngôn.

Bên Âu-Châu, huy-hiệu của 12 gia-tộc có hình ảnh chuột và anh em Grimm bên Đức đã có viết lại truyền-thuyết “Người thổi sáo thành Hamelin”.

Bên Mỹ, “nhân-vật” Mickey do Walt Disney khai sinh thì nổi-tiếng thế-giới rồi. Người bé, người lớn đều thích chú chuột này, có lẽ vì chú yêu đời, yêu người, lúc nào cũng vui vẻ, nghịch ngợm nhưng không làm hại ai, có tinh thần phò nguy cứu khốn, trừ gian, diệt bạo. Chú là gương mẫu cho con người.

Trong văn hóa Trung-Hoa, chuột được xem là biểu tượng của sự trung thực, lòng vị tha, óc cầu tiến, tính cách dễ dãi và sự hào phóng.
Bên Ấn-Độ, chuột là vật cưỡi của thần Ganesh (đầu voi) và đền Karni Mata, tỉnh Deshnoke, vùng Rajasthan nuôi và thờ chuột như thánh.

(Riêng tôi, vào khoảng 20 tuổi, tôi đã có viết một bài thơ tựa-đề “Thơ chuột” nhưng không dám đăng vì thuộc loại thơ đặc-biệt bà Hồ Xuân Hương.)

5. Chuột trong văn-hoá dân gian
Chuột trong thành-ngữ, tục-ngữ, ca-dao Việt-Nam thì nhiều vô số kể :

Loắt choắt như chuột nhắt, Hôi như chuột chù, Lù đù như chuột cống, Thúi như chuột chết, Lấm lét như chuột ngày, ướt như chuột lột, dùng đặc tính các loài chuột để mô tả vài cá-tính.

Đầu voi đuôi chuột : chỉ hạng người mới chưa làm công việc gì đã phô trương những điều to tát, nhưng kết cục thì kém cỏi, chẳng được tích sự gì.

Cháy nhà mới ra mặt chuột : kẻ phá hoại, kẻ giả nhân giả nghĩa bộc lộc mặt thật khi có biến cố xảy ra.

Chuột sa chĩnh (hũ) gạo : Thành ngữ chỉ việc may mắn ở đời, gặp được điều tốt đẹp một cách tình cờ.

Chuột chù chê khỉ răng hôi, Khỉ toét miệng cười: “cả họ mày thơm”
hoặc Chim chích mà đậu cành sòi, Chuột chù trong ống đòi soi gương Tàu
dùng để chỉ kẻ xấu không biết mình xấu lại chuyên bươi móc người khác.

Ném chuột vỡ chum : Chỉ hành động gây ra tổn thất lớn hơn kết quả đạt được.

Người đời còn mượn hình ảnh chú chuột để nói lên vụng trộm ái tình trong đêm khuya. Ca dao có nói về tình tiết này:
"Chuột kêu chút chít trong rương,
Anh đi cho khéo đụng giường mẹ hay"
Những từ ngữ Mèo chuột, chim chuột cũng thường được dùng trong bối-cảnh này.
… …

Như Mèo với Chuột

Nói đến chuột, chúng ta nghĩ ngay đến đối-tượng ‘Mèo”, kẻ-thù số một của chuột. Lúc nào mèo cũng rình để “sơi tái” chuột, lúc nào chuột cũng chạy trốn nhưng luôn tìm cách “chọc quê” mèo như trong những phim hoạt-hình “Tom and Jerry” của Mỹ.
Thật ra, thời buổi này, chuột đâu còn biết sợ mèo? Cũng bởi vì mèo bây giờ được ăn ngon, ngủ yên, được chiều chuộng chả thiết gì đến thịt chuột tanh tưởi, hơn nữa bọn chuột bây giờ rất to khoẻ, nhâng nháo và liều lĩnh.

Văn chương bình dân Việt Nam cũng có một bài nói về tình thân thiện giữa mèo và chuột:

Con mèo mà trèo cây cau

Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà

Chú chuột đi chợ đường xa

Mua mắm mua muối giỗ cha chú mèo

Người bình dân Việt Nam đặt bài ca dao này để nói đùa về một điều nghịch lý, hay muốn đưa ra một bài học nhân ái, xóa bỏ hận thù, sống chung hòa bình? Ông cha chúng ta nói năng mộc mạc, không triết lý cao vời, nhưng tình ý nhiều khi rất sâu xa, không phải chỉ để hát chơi hoặc ru em, mà còn để suy gẫm và dậy con dậy cháu.

Liên-hệ Mèo-Chuột cũng hay được dùng :

Mèo già khóc chuột : Để chỉ những kẻ đạo đức giả.

Chuột gặm chân mèo : Phê phán những kẻ táo bạo, liều lĩnh, làm những công việc phiêu lưu mạo hiểm,

Mèo nhỏ bắt chuột to : Phê phán những hạng người không biết tự lượng sức mình mà làm những việc quá khả năng.

Mèo khen mèo dài đuôi, Chuột khen chuột nhỏ dễ chui, dễ trèo : nói những người tự cao, tự đại.

Đám cưới chuột là bức tranh có lịch sử hơn 500 năm trước. Các nghệ sĩ đã nhân cách hóa con chuột, biến nó trở thành con người trong một đám cưới rình rang, có đủ kèn, trống và các loại lễ vật. Trong đám cưới như vậy, những con chuột vẫn không quên chuẩn bị cá, chim để hối lộ cho mèo, để đám cưới được suông sẻ.
Bức tranh vừa hài hước dí dỏm lại mang ý nghĩa sâu sắc về quan hệ của tầng lớp nông dân - thống trị trong xã hội cũ, tiêu biểu cho mối quan hệ ỷ mạnh hiếp yếu.