ARTSHARE : Thi-sĩ Charles Aznavour (Nguyên bản)

Mỗi nhà văn, nhà thơ có một nét bút riêng cho chính mình nhưng họ đều có gì để chia-xẻ và chữ nghĩa để viết lên.

Charles Aznavour đã có nhiều chuyện để kể (ông đã viết hơn một nghìn bài nhạc) và tiếng Pháp của ông quá đủ để mỗi bài hát là một bài thơ trữ-tình.

Tôi rất mê nhạc của ông và trong bài viết này, tôi muốn bàn đến khía cạnh đặc-biệt của người thi-sĩ.

1. Người nghệ-sĩ tài hoa

Charles Aznavour, tên thật là Chahnourth Varinag Aznavourian, ra đời ngày 22 tháng 5, năm 1924 tại Paris. Cha ông là một nghệ-sĩ giọng trung nam (baryton) người Arménie từ nước Georgie và mẹ ông là một diễn-viên kịch người Arménie từ Thổ-Nhĩ-Kỳ.

Ông lớn lên trong một môi-trường nhạc kịch, giữa bao nghệ-nhân ra vào tiệm ăn của bố mẹ ông. Lúc ông lên 9, bố mẹ ông ghi tên ông vào học Trường Ca-Nhạc-Kịch (Ecole du Spectacle) và ông bước vào nghiệp này với tên sân-khấu là Aznavour.

Sau một thời-kỳ gian-truân lăn lộn trong nghề, ông đã bước lên tột-đỉnh danh vọng trong ngành ca-nhạc, ở nước Pháp cũng như khắp nơi trên thế-giới.

Trong suốt 70 năm hành nghề, ông đã được công nhận trong nhiều lĩnh-vực: viết nhạc và lời (hơn một nghìn bài), ca sĩ (ông hát sáu thứ tiếng và đã bán hơn một trăm triệu đĩa hát trên toàn cầu), diễn-viên điện-ảnh (ông đã đóng trong hơn sáu mươi cuốn phim), lại kiêm cả Đại-sứ Arménie bên Thụy-Sĩ.

Tháng 4 năm ngoái, vào tuổi 88, ông còn đi trình diễn tại Maison symphonique de Montréal và Capitole de Québec.

2. Cũng chỉ là Tình Yêu

Đã là thi-sĩ thì ca-ngợi gì khác ngoài Đàn Bà và Tình Yêu?

Qua một ngàn lẻ một nét quyến rũ của em Toi, par tes mille et un attraits

Chẳng bao giờ tôi biết em là ai Je ne sais jamais qui tu es

Vì em luôn thay hình đổi dạng Tu changes si souvent de visage et d'aspect

Cho dù em tên gì hay tuổi nào Toi, quel que soit ton âge et ton nom

Em là thiên thần hay ác quỷ Tu es un ange ou le démon

Khi với tôi, em lần lượt mang Quand, pour moi, tu prends tour à tour

Tất cả những khuôn mặt của Tình Yêu... Tous les visages de l'amour...

(Tất cả những khuôn mặt của Tình Yêu) (Tous les visages de l'amour )

Nhưng đâu là khuôn mặt thật của tình yêu? Tình yêu mù quáng, tình hiến dâng, tình cưỡng đoạt, như đóa hoa xuân ngắt bên đường, như quả táo đỏ hái trên cành:

Mặt trời đang rực cháy Le soleil brille à pleins feux

Tôi chỉ thấy mắt em Mais je ne vois que tes yeux

Thân thể em ngà ngọc La blancheur de ton corps nu

Trước tay anh lạc loài Devant mes mains éperdues

Em ơi, đừng đánh mất Viens, ne laisse pas s'enfuir

Những buổi sáng dệt tình Les matins brodés d'amour

Em ơi, đừng để chết Viens, ne laisse pas mourir

Những mùa xuân thú vị Les printemps, nos plaisirs

Tuy nhiên, tình dễ đến nhưng cũng dễ đi. Tình đến rồi tình lại đi:

Tình yêu như một ngày L'amour, c'est comme un jour

Tình yêu đến rồi đi Ça s'en va, ça s'en va l'amour

Như mặt trời rạng rỡ C'est comme un jour de soleil en ripaille

Như vầng nguyệt hạt gieo Et de lune en semaille

Như mưa sa nặng hạt Et de pluie en bataille

Như ngày, đến rồi đi Ça s'en va, ça s'en va mon amour...

Em yêu hỡi, em ơi...

(Tình yêu như một ngày) (L'amour c'est comme un jour)

Tình yêu nở thắm, tuôn trào hẹn ước và tràn đầy hy vọng như thuở Romeo và Juliette, nhưng con tàu đôi khi không cập bến và những con tim bỗng lạc lối, những giấc mộng vỡ tan, và tình yêu ngã gục:

... Một ngày đẹp trời, chúng ta sẽ đến Vérone

... Nous irons à Vérone un beau jour tous les deux
Nôn nóng hay trầm lặng như hai trẻ thơ dại

Impatients, recueillis comme deux fous de gosses

Một chuyến du tình, một tuần trăng mật
En voyage d´amour, en voyage de noces

Đến Vérone và chúng ta sẽ hạnh phúc
Nous irons à Vérone et nous serons heureux

Nhưng tim em đã cảm lạnh trước khi tàu rời bến
Mais ton cœur a pris froid bien avant le voyage
Đã chuyển hướng trước ảo ảnh đồng tiền Il a changé de cap au mirage de l´or

Và tim anh lạc lối dọn hành trang Alors mon cœur perdu a déplié bagages

Những giấc mộng thất vọng chưa rời bến

Et mes rêves déçus n´ont pas quitté le port

Một ngày đẹp trời, chúng ta sẽ đến Vérone

Nous irons à Vérone un beau jour tous les deux
Nhưng Vérone xa vời quá, em đánh vỡ giấc mộng tình

Mais Vérone est bien loin, tu as rompu le charme
Và Vérone ngập lụt dưới nước mắt tràn trề

Et Vérone se noie sous un torrent de larmes
Khi yêu nhau, tình nhân thường nói xuông.

On dit n´importe quoi quand on est amoureux.

(Chúng ta sẽ đến Vérone) (Nous irons à Vérone)

Và một khi tình đã nguội lạnh thì có đến Venise, thành-phố của Tình Yêu, những chiếc thuyền "gondole" tình tứ dưới ánh trăng thanh cũng chẳng còn gì thơ mộng. Những im lặng rỗng tuếch, những lời nói không nên lời, những ánh mắt thẫn-thờ, mhững bàn tay lạc lõng... Ôi Venise sao buồn quá khi tình yêu đã chết!

Venise buồn quá Que c´est triste Venise
Khi những hò chèo Lorsque les barcarolles
Chỉ nhấn mạnh thêm Ne viennent souligner
Những im lặng rỗng tuếch Que des silences creux…

... Venise buồn quá … Que c´est triste Venise

Buổi tối ngoài phá Le soir sur la lagune
Khi ta tìm một bàn tay Quand on cherche une main
Mà nàng không buồn chìa Que l´on ne vous tend pas…

... Ta chỉ biết mỉa mai … Et que l´on ironise
Dưới ánh trăng thanh Devant le clair de lune
Để cố quên đi Pour tenter d´oublier
Những gì ta không nói Ce qu´on ne se dit pas…

... Venise quá buồn … C´est trop triste Venise
Khi tình yêu đã chết Au temps des amours mortes

Venise quá buồn C´est trop triste Venise
Khi đôi ta không còn yêu nhau Quand on ne s´aime plus.

(Venise buồn quá ) (Que c'est triste Venise)

Cuối đoạn đường, tình yêu đã ra đi, còn lại gì?

... Chỉ còn lại cho anh

Một giọng nói chợt không còn tiếng vọng ... Reste que ma voix sans écho soudain

Những ngón tay không còn gì níu kéo Reste que mes doigts qui n´agrippent rien

Da anh đây vẫn tìm bàn tay nhỏ Reste que ma peau qui cherche tes mains

Anh rất sợ vẫn còn yêu em mãi Et surtout la peur de t´aimer encore

Ngày mai, khi hấp hối Demain presque mort

Vì đã yêu em trong thương đau De t´avoir aimée, aimée de douleur

Yêu em đến rách bụng, nát tim À m´en déchirer le ventre et le cœur

Yêu đến chết, đến đày địa ngục Jusqu´à en mourir, jusqu´à m´en damner

Vì đã yêu em, anh còn gì? Que me reste-t-il, de t´avoir aimée?

Chỉ còn lại Ne me reste plus

Một mối tình em vừa xé tan Qu´un amour que tu viens d´écarteler.

(Vì đã yêu em) (De t'avoir aimée)

Hai quả tim không còn đồng nhịp, đôi đường đã tách rời, tình yêu đã trôi theo giòng nước mắt, nhưng dù sao đi nữa...

... không hy-vọng quay trở lại ... sans espoir de retour

Cách mặt, xa lòng, anh sẽ quên đi mãi

Loin des yeux, loin du coeur, j'oublierai pour toujours

Thân em, đôi tay em, giọng nói em, em yêu

Et ton corps, et tes bras, et ta voix, mon amour

Nhưng dù sao, dù sao đi nữa Et pourtant, pourtant

Anh chỉ yêu mình em je n'aime que toi

Dù sao đi nữa Et pourtant

Anh cũng phải tìm lại lý trí Il faudra bien que je retrouve ma raison

Tâm hồn vô-tư, niềm vui sống Mon insouciance et mes élans de joie
Anh cũng phải ra đi vĩnh-viễn để thoát khỏi em

Que je parte à jamais pour échapper à toi

Nhưng dù sao, dù sao đi nữa Et pourtant, et pourtant

Ngày nào, trong những vòng tay khác, anh sẽ quên cả tên em

Dans d'autres bras, quand j'oublierai jusqu'à ton nom
Ngày nào, anh sẽ nghĩ trở lại tương-lai Quand je pourrai repenser l'avenir
Em sẽ trở thành một kỷ-niệm xa vời Tu deviendras pour moi, qu'un lointain souvenir
Khi anh không còn đau, không còn sợ, không còn khóc

Quand mon mal et ma peur et mes pleurs vont finir

Nhưng dù sao, dù sao đi nữa Et pourtant, pourtant,

anh chỉ yêu mình em je n'aime que toi.

(Dù sao đi nữa) (Et pourtant)

Cuộc sống vẫn tiếp tục, trong những vòng tay khác, trên những bờ môi khác, bên những người tình khác, nhưng sao ta vẫn cứ mãi trở về cái quá khứ đã không còn, quá khứ giữa hai chúng ta?

Giữa hai chuyến tàu, giữa hai cánh cửa Entre deux trains, entre deux portes,

Giữa hai chuyến bay Entre deux avions qui m´emportent

từ New York đến Singapore Entre New York et Singapour
Tâm tư anh đánh đường vòng Ma pensée fait comme un détour
Đưa anh về những dấu vết Pour me ramener sur les traces
Một quá khứ anh từng yêu D´un passé que j´aimais tant
Một hạnh phúc anh đã tưởng D´un bonheur qui semblait pourtant
Của mỗi lúc, của mỗi ngày De chaque jour, de chaque instant
Và anh cảm thấy bồn-chồn Et je ressens comme une angoisse
Cổ họng anh bỗng se lại Dans ma gorge qui se noue
Vì tất cả đã nghiêng ngả Car tout est sens dessus dessous

Giữa hai chúng ta Entre nous

Giữa hai cuộc chăn gối, hai giấc mộng Entre deux draps, entre deux rêves,
Giữa hai làn khói trắng (*) Entre deux fumées qui s´élèvent
Giữa ban đêm và rạng sáng Entre la nuit, le petit jour,
Tâm tư anh bay về tình yêu Ma pensée vole vers l´amour
Và nhắm mắt lại, anh tưởng tượng Et fermant les yeux, j´imagine
Quá khứ vẫn còn sống Que le passé vit encore
Anh ráp lại bối cảnh Je reconstitue le décor
Vồ lấy môi em, vồ lấy em Et prends ta bouche et prends ton corps
Và trên sân-khấu hèn mọn và tàn tạ Et sur l´humble théâtre en ruine
Của đời anh, tình yêu diễn lại De mon coeur l´amour rejoue
Tất cả những gì hơi điên rồ Tout ce qu´il y eut d´un peu fou

Giữa hai chúng ta Entre nous.

(Giữa hai chúng ta) (Entre nous)

(*) : Sau cuộc ân ái, người ta thường rít điếu thuốc lá.

Anh chỉ yêu mình em... Vì lời hẹn ước ngày nào đã ràng buộc anh trọn một đời:

... Trên đời anh, anh đã thề rằng tim anh

... Sur ma vie j´ai juré que mon cœur

Sẽ không bao giờ đập cho quả tim nào khác

Ne battrait jamais pour aucun autre cœur

Nhưng đã hết rồi Et tout est perdu

Vì nó không còn đập Car il ne bat plus

Nó chỉ có khóc mối tình sầu Mais il pleure mon amour déçu

... Trên đời anh, anh đã có ngày thề Sur ma vie je t´ai juré un jour

Sẽ yêu em đến ngày cuối cùng De t´aimer jusqu´au dernier jour de mes jours
Và ngay đến bây giờ Et même à présent
Anh sẽ giữ trọn lời thề Je tiendrai serment
Mặc dù em đã làm anh đau khổ Malgré tout le mal que tu m´as fait
Trên đời anh Sur ma vie
Em yêu ơi, Chérie,

Anh sẽ chờ đợi em. Je t´attendrai.

(Trên đời anh) (Sur ma vie)

Dưới ngòi bút của Charles Aznavour, tình yêu không suy nghĩ, không mặc cảm, không ngăn cấm. Đối với ông, tình yêu là tuyệt-đối, tình yêu là sự sống.

3. Giòng thời-gian

Tình yêu đến, tình yêu đi và Venise thật buồn thảm khi tình yêu đã chết.

Thời-gian kết-hợp rồi thời gian lại chia-cách, thời-gian tạo rồi diệt, nhưng đôi khi thời-gian lại tái-hợp, thời-gian lại tái tạo. Mọi chuyện không phải bao giờ cũng trôi theo thời-gian khi trong thâm-tâm, chúng ta không hề quên.

... Ai biết được sẽ có một ngày, không hẹn mà đến

... Qui m'aurait dit qu'un jour sans l'avoir provoqué
Định-mệnh chợt nối mặt đôi ta Le destin tout à coup nous mettrait face à face

Anh cứ ngỡ chuyện gì cũng tàn theo năm tháng

Je croyais que tout meurt avec le temps qui passe

Nhưng không, anh không hề quên Non je n'ai rien oublié

Anh không biết phải nói gì hay mở lời như thế nào

Je ne sais trop que dire, ni par où commencer

Kỷ-niệm dâng trào, ngập tràn tâm-trí anh

Les souvenirs foisonnent, envahissent ma tête
Và dĩ-vãng lại trổi dậy từ đáy mồ chiến bại

Et le passé revient du fond de sa défaite
Không, anh không hề quên, không hề quên Non je n'ai rien oublié, rien oublié...

... Thuở ấy, mùa nào cũng là mùa tình yêu

... Chaque saison était notre saison d'aimer

Chúng ta chẳng sợ mùa đông, cũng chẳng ngại mùa thu

Et nous ne redoutions ni l'hiver ni l'automne

Vì trong tuổi đôi mươi, lúc nào cũng là mùa xuân

C'est toujours le printemps quand nos vingt ans résonnent

Không, anh không hề quên, không hề quên Non je n'ai rien oublié, rien oublié...

Anh không dám ép, nhưng nếu em cho phép, anh cũng muốn,

Je voudrais, si tu veux, sans vouloir te forcer
Gặp lại em... nếu được, nếu có thể Te revoir à nouveau, enfin... si c'est possible

Nếu em muốn, nếu em rảnh Si tu en as envie, si tu es disponible

Nếu em không hề quên Si tu n'as rien oublié
Cũng như anh không hề quên Comme moi qui n'ai rien oublié.

(Anh không hề quên) (Non je n'ai rien oublié, 1971)

Người nghệ-sĩ sống với con tim, với nhiệt huyết mình, đôi khi sống cuồng, sống vội, lao mình vào cuộc sống như con thiêu thân. Chợt nhìn lại thì tuổi trẻ tôi đâu?

Mới ngày nào Hier encore

Tuổi đôi mươi J´avais vingt ans

Tôi vuốt ve thời-gian Je caressais le temps

Và vui đời Et jouais de la vie

Như đùa với tình yêu Comme on joue de l´amour

Và tôi sống ban đêm Et je vivais la nuit

Bất chấp chuỗi ngày Sans compter sur mes jours
Đang chạy trốn trong thời gian Qui fuyaient dans le temps...

... Mới hôm qua ... Hier encore

Tuổi đôi mươi    J´avais vingt ans
Tôi lãng phí thời gian Je gaspillais le temps
Mà tôi tưởng ngưng được En croyant l´arrêter
Và để giữ nó lại Et pour le retenir
Hay để đi trước nó   Même le devancer
Tôi cứ cắm đầu chạy   Je n´ai fait que courir
Đến hụt hơi... Et me suis essoufflé...

... Từ điều tốt nhất đến xấu nhất ... Du meilleur et du pire

Tôi đã vất bỏ điều tốt nhất En jetant le meilleur

Để nụ cười chết lịm J´ai figé mes sourires

Và tiếng khóc lặng câm Et j´ai glacé mes pleurs

Tuổi đôi mươi của tôi Où sont-ils à présent

Nay còn đâu? A présent mes vingt ans?

(Mới hôm qua) (Hier encore, 1964 ; Yesterday, when I was young)

Thời-gian cứ thế trôi qua và một ngày nào đó, đến một tuổi nào đó, ta chợt đặt lại vấn-đề, chợt tự hỏi bao nhiêu câu hỏi về ý-nghiã của cuộc sống, về lối sống của chính mình. Và đôi khi thực hiện rằng trong suốt thời-gian lao mình vào cuộc sống, ta đã không thấy thời-gian qua:

Càng đi sâu vào đời Plus je m´enfonce dans ma vie

Tôi càng nhận thấy Plus je ne peux que constater

Trong gió thoảng những điên rồ tuổi trẻ Qu´au vent léger de mes folies

Tôi đã không thấy thời-gian qua Je n´ai pas vu le temps passer
Trong chăn nệm của tuổi trẻ Entre les draps de la jeunesse

Khi tôi ngủ thật say Quand je dormais à poings fermés

Trên đồng hồ của khuyết điểm mình A l´horloge de mes faiblesses

Tôi đã không thấy thời-gian qua Je n´ai pas vu le temps passer

Tôi đã không thấy thời-gian chạy Je n´ai pas vu le temps courir

Tôi đã không nghe điểm Je n´ai pas entendu sonner

Những giờ phút của tương lai Les heures de mon devenir

Khi tôi cắm đầu chạy Quand je fonçais tête baissée

Về một tương lai Vers ce qu´était un avenir

Đã là một quá khứ... Et qui est déjà du passé...

...Rồi bất chợt tuổi ngũ tuấn ... Et puis soudain la cinquantaine

Một nửa thế-kỷ đã tiêu trọn Le demi-siècle consommé

Trên bàn của những ngông cuồng tuổi trẻ A la table de mes fredaines

Khi định-mệnh đã an bài Au moment où les jeux sont faits

Khi quân chủ bài đã đánh hết Que tous mes atouts sont jetés

Tôi chỉ có thể nói: "Tiếc quá Je ne peux dire qu´à regret

Tôi đã không thấy thời-gian qua." Je n´ai pas vu le temps passer.

(Tôi đã không thấy thời-gian qua) (Je n´ai pas vu le temps passer, 1978)

Ôi, thời-gian...

4. Thằng nhóc Paris

Chắc hẳn là Charles Aznavour đã có duyên, có nợ với nước Pháp nói chung và Paris nói riêng vì ông đã ra đời tại Paris, nơi cha mẹ ông chỉ tạm chân trong lúc chờ làm đơn xin nhập-cư vào Mỹ. Thế là gia-đình ông ở lại Paris và ông đương nhiên trở thành "gavroche" (tên nhân-vật một thằng nhóc Paris trong truyện "Les misérables" - "Những kẻ khốn-nạn" của Victor Hugo).

Chắc hẳn là thành phố Paris, với những khu Bastille, Menilmontant, Belleville, Montmartre (nơi đóng đô của những họa-sĩ)... đã để lại nhiều kỷ-niệm vui buồn trong cuộc đời người nghệ-sĩ.

Những cô nhóc trong xóm tôi ơi, dĩ vãng tôi chợt bừng giấc khi tôi nghĩ đến

Mômes de mon quartier, tout mon passé s´éveille quand je pense

Những chuỗi ngày điên rồ khi những mối tình lấp đầy cuộc sống
Aux folies des jours où nos amours comblaient mon existence

Năm tháng có trôi qua nhưng tôi vẫn giữ mãi trong tim
Malgré les années, j´ai préservé dans mon cœur, quoi qu´il fasse

Như một góc thầm kín
Comme un coin secret où nul jamais n´a pris votre place
Những cô nhóc của tuổi đôi mươi, Ménilmontant thật xa nhưng thật gần
Mômes de mes vingt ans, Ménilmontant, c´est loin mais c´est si proche

Những giây phút êm ái đó để lại trên môi thằng nhóc này
Ces instants si doux qui laissent un goût aux lèvres d´un gavroche

Như một hương-vị mằn mặn làm tôi mơ và tôi cảm thấy gần gũi
Comme un goût salé qui fait rêver et de vous me rapproche

Những cô nhóc xinh đẹp trong xóm tôi Jolies mômes de mon quartier...

... Những cô nhóc yêu quí của tuổi thơ, của thời phóng khoáng nhẹ nhàng
... Mômes de mes amours, de ces beaux jours, de ma tendre bohème

Các cô đã gieo đời và nhờ vậy khu xóm vẫn không thay đổi
Vous avez semé et le quartier, grâce à vous, est le même

Tim tôi cảm nhận tất cả và tôi biết tôi nông nhiệt yêu các cô

Tout parle à mon cœur et, plein d´ardeur, je sais que je vous aime

Những cô nhóc xinh đẹp trong xóm tôi Jolies mômes de mon quartier

(Những cô nhóc xinh đẹp trong xóm tôi) (Jolies mômes de mon quartier)

Tôi đã sống ở Paris 25 năm, tôi đã từng yêu Paris và tôi vẫn yêu Paris, một cái "yêu" mà tôi (cũng như Aznavour) không thể cắt nghĩa, một cái "yêu" mà chỉ những người đã từng yêu Paris mới hiểu được. Cho nên tôi có thể hiểu Charles Aznavour có thể yêu Paris như thế nào, nhất là khi ông ta đã sinh ra và lớn lên tại Paris, cũng như ông đã từng trải bao nhiêu khó khăn ở nơi đó trước khi bước lên đài danh vọng.

Tôi yêu Paris vào tháng năm J´aime Paris au mois de mai

Với những người bán sách cũ Avec ses bouquinistes
Và những họa-sĩ tranh màu nước Et ses aquarellistes
Mà mùa xuân mỗi năm Que le printemps a ramenés
Lại mang về dọc những kè Comme chaque année le long des quais

Tôi yêu Paris vào tháng năm J´aime Paris au mois de mai
Yêu sông Seine chảy ngang La Seine qui l´arrose
Yêu ngàn điều nho nhỏ   Et mille petites choses
Mà tôi không thể cắt nghĩa Que je ne pourrais expliquer

Tôi yêu khi ban đêm nghiêm trang   J´aime quand la nuit sévère
Gieo hòa-bình trên trái đất   Etend la paix sur terre
Và khi thành phố bừng sáng Et que la ville soudain s´éclaire
Hàng triệu ngọn ánh sáng De millions de lumières
Tôi yêu đi dạo phố   Il me plaît à me promener
Ngắm nhìn những cửa hàng   Contemplant les vitrines
Trong màn đêm quyến rũ   La nuit qui me fascine
Tôi yêu, tôi yêu Paris vào tháng năm   J´aime, j´aime Paris au mois de mai

Tôi yêu Paris vào tháng năm (J´aime Paris au mois de mai, 1956)

Paris bao giờ cũng vẫn là Paris. Tôi yêu Paris, và không chỉ vào tháng năm.

5. Aznavourian, người Arménie

Xuất thân từ một gia-đình người Arménie (cha từ Georgie và mẹ từ Thổ-Nhĩ-Kỳ) nhưng lại sinh trưởng bên Pháp, Charles Aznavour sống với cả hai nền văn hóa đó.

Chỉ cần nghe hai nhạc-sĩ Tzigane gảy tây-ban-cầm, cảm xúc đã dâng trào, kỷ niệm chôn kín trong cội-nguồn chợt nổi dậy.

Hai người nhạc-sĩ Tzigane gảy đàn liên tay

Khơi động lại ký-ức tôi từ miền xa xôi

Những ngón tay họ vô tình gợi về

Một niềm hoang mang vô vọng, một tuổi trẻ ngông cuồng

Cứ gảy nữa, gảy tiếp, gảy mãi nữa đi (*)

Hai cây đàn Tây-ban-cầm làm tâm hồn tôi xao-xuyến

Cho tôi thấy đời chỉ là hư vô

Chúng ta sống những gì, để làm gì? Lẽ sống là gì?

Hôm nay sống, ngày mai chết

Ngày kia lại không còn gì nữa...

(Hai cây đàn, 1960)

(*) từ tiếng Nga, ngoại ngữ thứ nhất bên Arménie.

Deux tziganes sans répit Grattent leur guitare

Ranimant du fond des nuits Toute ma mémoire

Sans savoir que roule en moi Un flot de détresse

Font renaître sous leurs doigts Ma folle jeunesse

Ekh raz yechtcho raz yechtcho mnogo mnogo raz (*)

Deux guitares en ma pensée Jettent un trouble immense

M´expliquant la vanité De notre existence

Que vivons-nous, pourquoi vivons-nous

Quelle est la raison d´être

Tu es vivant aujourd´hui, tu seras mort demain

Et encore plus après-demain...

(Deux guitares, 1960)

Vụ diệt chủng Armenie là vụ trục xuất và thảm sát bằng vũ lực hơn 1,2 triệu người Arménie trong thời kỳ chính-phủ của Liên hiệp Thanh-Niên Cách-Mạng Thổ-Nhĩ-Kỳ từ năm 1915 đến 1917 ở Đế Quốc Ottoman.

Nó được mọi người công nhận rộng rãi là một trong những vụ diệt chủng có hệ thống và hiện đại đầu tiên. Đến nay, 22 quốc gia đã chính thức công-nhận đây là một vụ diệt chủng, cho dù chính phủ Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ vẫn không công nhận sự kiện này là diệt chủng. (Wikipédia)

(Viết đến đây, tôi chợt nhớ lại rằng tổ-tiên của chúng ta đã phải mang tội tiêu diệt dân-tộc Chàm để dựng nước, và giọng ca Chế Linh thường hay nhắc nhở tôi điều này. Hay là ngày hôm nay, chúng ta phải chịu quả-báo chăng?)

Charles Aznavour đã tố-cáo diệt-chủng này trong một bài hát "Họ đã nằm xuống".

Họ đã nằm xuống, mặt trời ngập tràn mắt

Như con chim gãy cánh dưới viên đạn

Chết nơi nao, không vết tích

Họ đã nằm xuống, mà vẫn còn mơ tưởng

Con em họ vẫn có thể sống tuổi trẻ chúng

Và có thể, một ngày nào, đến những phần đất đầy hứa hẹn

Đến những quốc-gia cởi mở, những người dang tay rộng

Tôi thuộc dân-tộc ngủ không linh-cửu đó

Một dân-tộc thà chết chứ không từ bỏ niềm tin

Không cúi đầu trước sỉ-nhục

Vẫn sống sót, không than van

Họ đã nằm xuống để bước vào màn đêm vĩnh cửu

Dũng cảm đến tột cùng

Thần chết đã đem họ đi mà không cần hỏi tuổi

Chỉ vì họ mang tội là con cháu Arménie...

(Họ đã nằm xuống)

... Ils sont tombés les yeux pleins de soleil

Comme un oiseau qu´en vol une balle fracasse

Pour mourir n´importe où et sans laisser de traces

Ignorés, oubliés dans leur dernier sommeil

Ils sont tombés en croyant ingénus

Que leurs enfants pourraient continuer leur enfance

Qu´un jour ils fouleraient des terres d´espérance

Dans des pays ouverts d´hommes aux mains tendues

Moi je suis de ce peuple qui dort sans sépulture

Qu´a choisi de mourir sans abdiquer sa foi

Qui n´a jamais baissé la tête sous l´injure

Qui survit malgré tout et qui ne se plaint pas

Ils sont tombés pour entrer dans la nuit

Éternelle des temps au bout de leur courage

La mort les a frappés sans demander leur âge

Puisqu´ils étaient fautifs d´être enfants d´Arménie...

(Ils sont tombés)

Sau thảm nạn động đất bên Arménie năm 1988, ông đã can-thiệp vào để giúp đồng bào mình với tổ-chức "Aznavour giúp Arménie". Năm sau, ông quy tụ hơn 80 nghệ-sĩ trong tập-thể "Giúp Arménie" để in ra một đĩa nhạc.

Tổ chức UNESCO ban thưởng công việc ông và phong ông là "đại-sứ thường trực Arménie". Ông còn là Đại-sứ Arménie bên Thụy-Sĩ.

Nhưng mang trong người hai tâm hồn, hai nền văn hóa không phải là chuyện dễ.

Bàn về vấn-đề nhập-cư và hội-nhập, ông đã tuyên-bố:
" Tôi đã trở thành người Pháp, bắt đầu từ trong tâm não, trong cách sống, trong tiếng nói... Tôi đã phải từ bỏ một phần lớn những đặc-tính Arménie để trở thành người Pháp... Phải làm như vậy. Nếu không thì nên ra đi. "

"... Vâng, tôi là người Arménie, nhưng tôi là Pháp nhiều hơn là Arménie: tôi không biết đọc, biết viết tiếng Arménie, tôi không biết quốc-ca Arménie, không biết tụng kinh..."

Riêng tôi vẫn quan-niệm đa văn-hóa là một sức mạnh, là một sự phong-phú, là một điều quí giá, và tôi ước mong con cháu chúng ta sẽ thừa hưởng những điều tốt đẹp đó.

6. Viết tiếng Pháp

Charles Aznavour hiện là ca-sĩ người Pháp lừng danh nhất thế-giới và những bài hát của ông đã trở thành di-sản của nền ca-nhạc Pháp.

Do đó, ngoài huy-chương Légion d'Honneur của Pháp ra, ông đã được nhận huy-chương Officier de l'Ordre du Canada từ tay bà Tổng-Thống-Đốc Gia-Nã-Đại vì công-trình siết chặt mối liên-hệ giữa các cộng-đồng nói tiếng Pháp bên Gia-Nã-Đại và trên thế-giới. Bà Michaëlle Jean đã ca-ngợi công-trình ông như sau:
" Người đại minh-tinh này đã làm say mê khán giả khắp thế-giới nhưng trước hết, ông là một đại-sứ thần của Pháp-ngữ. "

Yêu Pháp-ngữ

" Pháp-ngữ là quê-hương tôi."

Đây là những lời Charles Aznavour nói lên cảm-tình ông dành cho ngôn-ngữ Pháp. Ông cũng chia xẻ rằng ông rất thích đọc sách và ngày nào ông cũng viết.

"... Tôi thích làm thơ cho gọn, cho sạch... tôi cảm thấy gần gũi với những người viết tiếng Pháp một cách đúng-đắn..."

Tôi hiểu ông muốn nói gì khi tôi đọc lời những bài hát của ông. Văn của ông trải chuốt, mỗi chữ, mỗi câu được ông chọn kỹ-lưỡng và tạo nên một nhạc tính rất cao. Lối văn của ông rất tỷ mỷ, kỹ lưỡng, do đó đại số những bài hát của ông đều do chính ông viết lời vì chỉ như vậy ông mới đủ hài lòng.

"... Tôi chợt nhận thấy những người không chính gốc Pháp lại hay yêu thích tiếng Pháp hơn cả chính những người Pháp, tôi có những người bạn gốc Ý hay gốc Tây-Ban-Nha, họ cũng rất gắn bó với tiếng Pháp..."

Tôi rất đồng-cảm với ông trên vấn-đề này vì ngoài cá-nhân mình, tôi còn nghĩ đến trường-hợp của nhạc-sĩ Claude Barzotti (gốc Ý) hay Serge Gainsbourg (gốc Ukraine) hay nhiều nhạc-sĩ, thi-sĩ khác.

Pháp-ngữ có gì đặc-biệt để thu-hút bao nhiêu nghệ-sĩ như vậy nhỉ?

Chữ và nghĩa

"Chữ-nghĩa đã trở thành điều quan-trọng nhất trong đời tôi." Charles Aznavour nói.

"... Mỗi chữ tối quan-trọng, với bề sâu, với chân-lý của nó... nhưng đôi khi âm-thanh còn quan-trọng hơn chân-lý của nó..."

Đôi khi ông có thể chọn một chữ không đúng lắm nhưng âm vang nghe hay hơn và điều này cũng dễ hiểu vì lời bài hát chẳng qua là để hát chứ đâu phải để đọc?

"... Tôi thích chữ, thích chơi chữ, có duyên hoặc không có duyên cũng kệ, vì muốn chơi chữ hay nói lái cho hay thì cũng phải thử cả chục cái không hay..."

Trong bài "For me, formidable", ông đã pha tiếng Pháp với tiếng Anh để chơi chữ:

For me (Anh= cho tôi), formidable (Pháp= tuyệt vời)

Very (Anh= rất), véritable (Pháp= chân thật)

Daisy (Anh= hoa cúc, cũng là tên con gái), désirable (Pháp= khêu gợi)

How can I (Anh= làm sao tôi...) canaille (Pháp= tinh ranh)

Chữ với nghĩa để làm gì nếu không có gì để nói? Ông Azavour thì có nhiều chuyện để nói, nhiều chuyện để kể lắm. Qua ngàn bài hát của ông, ông dĩ nhiên đã viết về tình yêu dưới mọi dạng, nhưng ông còn nói về những chuyến đi, thời gian, kỷ-niệm,... ông đã dám nói đến những đề-tài nhạy cảm như đồng tình luyến ái, ông đã đề-cập đến những thảm-cảnh xã-hội như chuyện một cô giáo-viên đem lòng yêu một học-sinh (vị thành-niên) của mình đến độ bị ra tòa và tự-xử sau đó...

Viết lời nhạc

Lúc mới vào nghề, ông đã cộng-tác với Pierre Roche là tay dương cầm viết nhạc, còn ông thì viết lời. Cặp bài trùng bắt đầu viết bài hát cho một số ca-sĩ có tiếng thuở bấy giờ như Lucienne Delyle, Les Compagnons de la Chanson, Eddy Constantine hay Mistinguett.

Đối với Charles Aznavour, đặc-tính một bài hát Pháp là do lời bài hát tạo ra, nhiều hơn là do nhịp điệu bài nhạc vì theo ông thì " chúng ta không sáng tạo ra nhịp điệu... sức mạnh của chúng ta là dùng tất cả những nhịp điệu sẵn có để lồng những giai-điệu của mình vào..."

Ông vẫn quan-niệm rằng " những nốt nhạc không quan-trọng bằng những lời hát..."

Những bài hát của Aznavour đặc-biệt ở chỗ nào? Mỗi khán-giả sẽ có ý-kiến riêng của mình, nhưng theo ông thì:

"Có hai loại bài hát, loại để "nghe liền" và loại "để đời". Có loại dành cho não (để suy nghĩ), loại dành cho tim (để cảm xúc) và loại dành cho đôi chân (để nhảy)... nhạc để đời là loại nhạc dành cho não và cho tâm..."

Đối với riêng tôi, một bài hát là sự phối-hợp tinh-tế giữa nhạc (giai-điệu, nhịp điệu, hòa-âm...) và câu chuyện kể (ý bài hát, nét thơ, giọng hát trình diễn...). Và Charles Aznavour là một phù-thủy khi ông luyện chế mỗi bài hát, kết hợp nhạc và lời một cách thần tình.

Nhà thơ (?)

" Tôi vẫn hằng yêu thích thi ca nhưng tôi biết sẽ không bao giờ có thể là một thi-sĩ vì tôi không có tâm hồn một nhà thơ, cho dù tôi rất yêu thích thơ."

Lời nói này của Charles Aznavour, chúng ta có thể hiểu thấu vì thi-sĩ thường là một người mộng mơ, "trên cung trăng" như Jacques Brel hay Jean Ferrat. Ngược lại, ông là một nghệ-sĩ nhưng ông lại rất thực-tiễn và sáng suốt, nhất là trong việc quản-lý sự-nghiệp của mình (ông đã giữ được bản-quyền hầu hết những sáng tác của ông).

Nhưng, nếu theo từ-điển Larousse định-nghĩa chữ thi-ca là "nghệ-thuật gợi lên những cảm-giác, cảm-tưởng, cảm-xúc mạnh bằng sự hòa-hợp của âm-thanh, nhịp điệu, hòa-âm và đặc-biệt bằng những vần thơ " thì lời bài hát của ông đích thị là những bài thơ tuyệt vời.

Dù sao đi nữa, thơ hay văn, thi-sĩ hay không thi-sĩ, miễn sao những bài hát của ông làm ta rung động là quá đủ rồi, phải không các bạn?

Aznavour, ông là ai?

Trong cuốn sách "50 năm ca-nhạc Pháp", tác-giả Lucien Roux có viết về người nhạc-sĩ như sau: "Trên sân-khấu hay trong đĩa nhạc, ông ta hầu như thể-hiện một nỗi khổ miên man trong âm-điệu hay trong cử-chỉ của ông. Từ đó mà cảm-xúc bộc-phát. Đó không phải là thương hại. Có lẽ là một nguồn cảm-thông kịch phát. Người ta chỉ muốn giúp ông ta, chống đỡ cho ông... gần như bảo vệ ông. "

Tôi không quen biết ông một cách trực tiếp để có thể có một quan-điểm về ông.

Đọc về tiểu-sử của ông, suy nghĩ về những lời nhạc của ông, nghe nhạc của ông, tôi chỉ có thể nói tôi rất cảm phục ông như một ca-nhạc-sĩ tài ba và tôi rất yêu thích tiếng Pháp của ông.

Cám ơn ông Charles Aznavour.